Yazan: Şafak ÖZSOY

Okyanus biyoçeşitliliği: açık denizlerde kaynakların ve biyolojik çeşitliliğin korunması ve sürdürülebilir kullanımına ilişkin küresel anlaşma imzalandı.

4 Mart 2023’te New York’ta düzenlenen 5. Hükümetler arası Konferansta, okyanusları koruma, çevresel bozulmayla mücadele etme, iklim değişikliğiyle mücadele ve biyoçeşitlilik kaybını önleme için dönüm noktası niteliğindeki Açık Deniz Antlaşması ile ilgili küresel müzakereler sonuçlandı.

Yeni anlaşma, açık denizlerde, 2030 yılına kadar okyanusun en az %30'unu korumak için 2022 Aralık ayında imzalanan Kunming-Montreal Küresel Biyoçeşitlilik Anlaşmasının küresel taahhüdünü yerine getirmek için gerekli olan büyük ölçekli deniz koruma alanlarının oluşturulmasına izin verecek niteliktedir. Anlaşma, ilk kez, ekonomik faaliyetlerin açık deniz biyoçeşitliliği üzerindeki etkisinin değerlendirilmesini de gerektirecektir. Gelişmekte olan ülkeler, çeşitli kamu ve özel kaynaklardan finanse edilen güçlü bir kapasite oluşturma ve deniz teknolojisi transferi bileşeni ve deniz genetik kaynaklarının potansiyel faydalarını paylaşmaya yönelik adil bir mekanizma ile yeni anlaşmaya katılımları ve anlaşmanın uygulanmasında desteklenecektir. 

Konferansta üzerinde anlaşmaya varılan ‘Ulusal Yetki Alanının Ötesinde Biyoçeşitlilik' anlaşması, bu çok önemli küresel çevre sorununa çözüm bulmak için on yılı aşkın bir süredir devam eden küresel katılımın bir sonuçudur. AB ve Üye Devletleri, anlaşmaya varılmasında kilit rol oynayan BBNJ High Ambition Coalition'a liderlik ediyor. Koalisyon, okyanusun korunması için iddialı eylemler gerçekleştirme konusunda siyasi düzeyde kararlı olan  52 ülkeyi bir araya getiriyor.

Sonraki adımlar

Anlaşma 60 Devlet onayladıktan sonra yürürlüğe girecektir. AB, bunun hızla gerçekleşmesini sağlamak ve gelişmekte olan ülkelerin bunun uygulanmasına hazırlanmasına yardımcı olmak için çalışacaklarını belirtiyorlar. Bu amaçla AB, Küresel Okyanus Programının bir parçası olarak 40 milyon euro taahhüt etmiş ve Yüksek Hırs Koalisyonu üyelerini de aynısını kendi yetenekleri dahilinde yapmaya davet etmiştir.

Anlaşmanın resmi olarak kabulü, BM dillerinde yasal düzeltme tamamlandıktan sonra gerçekleşecektir.

Arka plan

Açık denizler, insanlığa paha biçilmez ekolojik, ekonomik, sosyal ve gıda güvenliği faydaları sağlar ve acilen korunmaya muhtaçtır.

Ulusal yetki alanı dışındaki alanlar, ulusal yetki alanı dışındaki açık denizleri ve deniz yatağını kapsayan dünya okyanusunun yaklaşık üçte ikisini oluşturmaktadır. Deniz kaynaklarını ve biyoçeşitliliği içerir. Ancak, kirlilik (gürültü dahil), aşırı kullanım, iklim değişikliği ve azalan biyoçeşitlilik nedeniyle artan bir baskı sözkonusudur.

Bu zorluklarla karşı karşıya kalan ve diğerlerinin yanı sıra gıda, ilaç, mineraller ve enerji için deniz kaynaklarına yönelik gelecekte artan talepler göz önüne alındığında, devletlerin ezici bir çoğunluğu, Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (BMDHS) kapsamında bu alanların kaynaklarını korumak ve sürdürülebilir bir şekilde kullanmak için yeni bir Uygulama Anlaşması şeklini alan bu açık denizler anlaşmasına duyulan ihtiyaç üzerinde anlaştılar. Anlaşma, açık denizlerde gerçekleştirilen faaliyetlerin daha bütüncül bir şekilde yönetilmesini sağlamak için BMDHS’deki ilkeleri daha fazla uygulayacaktır. Bu ilkeler, iş birliği yapma, deniz ortamını koruma ve muhafaza etme ve faaliyetlerin önceden etki değerlendirmesini üstlenme görevini içerir.

Bu Uygulama Anlaşması, 1994'te deniz dibi madenciliği ve 1995'te ayrı ayrı ve yüksek oranda göçmen balık stoklarının yönetimine ilişkin özel anlaşmaların ardından türünün üçüncü örneğidir. Yeni anlaşma, BMDHS'yi otuz yıl önce geliştirildiğinden bu yana meydana gelen gelişmeler ve zorluklar konusunda hızlandıracak ve Sürdürülebilir Kalkınma için Gündem 2030'un, özellikle de Sürdürülebilir Kalkınma Hedefi 14'e ("Su Altında Yaşam") ulaşılmasını daha da destekleyecektir.

SKA14 bizimde odaklandığımız bir alan olup ilk TULIP ÇEVRE ÖDÜLLERİ 2021'de SKA 14 kapsamında verilmiştir.

Okyanuslar için tarihi bir an olarak tariflenen ve on yılı aşkın süredir devam eden hazırlık çalışmaların sonucunda BM Açık Deniz Anlaşması imzalanmıştır. Gelecek nesiller için hayati önem taşıyan deniz yaşamını ve biyoçeşitliliği korumak için çok önemli bir adım olarak nitelenen bu anlaşma ile çok taraflı iş birliğinin bir kanıtı ve %30 okyanus korumasına yönelik COP 15 hedefini uygulamak için önemli bir adımdır.

Ulusal Yetki Alanının Ötesinde Okyanusu Koruyan Biyoçeşitlilik Konusunda Yüksek İddialı Bir Koalisyon: Harekete Geçme Zamanı

Okyanus, şimdiki ve gelecek nesiller için hayati öneme sahiptir. Tek bir Okyanus vardır. Her Devletin, her ekonomik aktörün, her insan topluluğunun ve her bireyin onu korumak ve sürdürülebilir bir şekilde kullanmak sorumluluğu vardır. 

İklim değişikliğinin ve biyoçeşitlilik krizlerinin yıkıcı etkilerini artıran insan faaliyetleri nedeniyle Okyanusun bozulmaya devam etmesinden herkes endişe duymalıdır.

Okyanusun %95'ini oluşturan ve insanlığa paha biçilmez ekolojik, ekonomik, sosyal, kültürel, bilimsel ve gıda güvenliği faydaları sağlayan ulusal yargı yetkisinin ötesindeki deniz alanlarının daha iyi yönetilmesi şarttır.

Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi'nin (BMDHS), okyanus ve denizlerdeki tüm faaliyetlerin yürütülmesi gereken yasal çerçeveyi belirlediğini bu anlatmaya ile tekrar teyit edildiğinin belirtilmektedir.

Okyanus sağlığı ortak sorumluluk olup  okyanus boşluğu sorunlarının birbiriyle yakından ilişkili olduğunu ve bir bütün olarak ele alınması gerektiğini vurgulayarak harekete geçilmesinin altı çizilmektedir.  

Deniz biyoçeşitliliğinin korunması ve sürdürülebilir kullanımına yönelik bilim ve ekosistem temelli bir yaklaşımın yanı sıra bilimsel kanıtların belirsiz veya eksik olduğu durumlarda ihtiyatlılık ilkesinin teşvik edilmesi gerekmektedir.

Okyanus yaşamını korumak ve küresel ölçekte deniz biyoçeşitliliğini sürdürülebilir bir şekilde kullanmak için en büyük fırsatın, etkili eylem için ek yasal yükümlülükler ve çevresel araçlar belirleyen, bilime dayalı güçlü bir uluslararası yasal çerçeve sağlamak zorunludur.

Bu amaçla,  iddialı, etkili, kapsayıcı, adil, dengeli ve geleceğe hazır bir BBNJ Anlaşması sağlamak için çabalarımızı artıracağız ve birlikte iyi niyetle çalışmaya devam edeceğiz diyen metninde;

1. Gelecekteki anlaşmanın Tarafları Konferansının, ulusal yetki alanı dışındaki alanlarda koruma gerektiren alanları korumak ve sürdürülebilir bir şekilde kullanmak için etkili yönetim planları ile ele alan yönetim araçlarının ve deniz koruma alanlarının oluşturulması ve yönetimi konusunda şeffaf bir şekilde hareket etmesini ve karar vermesini sağlamak;

2. Kümülatif etkilerin uygun şekilde değerlendirilmesi de dahil olmak üzere, anlaşmanın kapsamına girmesi planlanan faaliyetlere yönelik çevresel etki değerlendirmeleri yapmak için açık ve şeffaf bir süreç oluşturmak;

3. Deniz genetik kaynaklarının kullanımından doğan faydaların insanlığın yararına ve okyanusun korunması ve sürdürülebilir kullanımı için paylaşılmasını sağlayan adil ve hakkaniyete uygun bir fayda paylaşım rejimi oluşturmak;

4. Gelişmekte olan ülkeler de dahil olmak üzere tüm ülkelerin denizle ilgili bilimsel araştırma yeteneklerini güçlendirmek amacıyla, ulusal yetki alanlarının ötesindeki alanların deniz genetik kaynaklarına ilişkin araştırma faaliyetlerinin şeffaflığının yanı sıra uluslararası bilimsel işbirliğinde kapsayıcılığı teşvik etmek;

5. Uygun olduğunda, yerli halkların ve yerel toplulukların önemli rolünü ve sahip oldukları geleneksel bilgiyi kabul etmek;

6. BBNJ Antlaşması'nın uygulanması için, özellikle gelişmekte olan ülkelerin ihtiyaç ve önceliklerine yanıt veren, kapasite geliştirmeyi ve deniz teknolojisi transferini mümkün kılacak etkili ve güvenilir bir finansman mekanizması sağlamak;

7. BBNJ Antlaşması'nın amaçlarını ilerletmek ve küresel ve bölgesel tutarlılığı artırmak için, yetkilerini baltalamadan, ilgili uluslararası forumlarla etkili koordinasyon ve iş birliği mekanizmalarını kurmak;

8. BBNJ Antlaşması'nın hedeflerine verimli bir şekilde yanıt verebilecek bir kurumsal düzenleme ve karar alma prosedürleri oluşturmak

listelenmektedir.

BM, tüm ilgili devletleri ve paydaşları, okyanusun şimdiki ve gelecek nesiller için korunmasını ve sürdürülebilir kullanımını sağlamak amacıyla harekete geçmek ve 2022 BBNJ Anlaşmasını hızla sonuçlandırmak için girişime katılmaya davet ediyor.

Referans:https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_23_1382